Στη "Σιστίνα των Βαλκανίων"

Μοσχόπολη. Ή και Βοσκόπολη, σύμφωνα με κάποιες γραφές. Νυν αλβανιστί Voskopoja. Ξεχασμένη από ανθρώπους και ιστορία  ίσως μόνο στα διαβάσματά τους οι ειδικοί, οι ρέκτες και οι ιστοριοδίφες την έχουν συναντήσει. Ψιλοάγνωστη ακόμα και στον μέσο μορφωμένο Έλληνα. Θες ώρες και ώρες για να την βρεις από τα Τίρανα. Είναι πολύ πιο κοντά από Φλώρινα ή Καστοριά, μέσω Κορυτσάς. Κάποιος οδηγός έλεγε γιαυτήν: «η πόλη που έγινε χωριό». Σωστό. Αλλά και περιοριστικό. Μέγα εμπορικό κέντρο άλλοτε, «η Αθήνα της Τουρκοκρατίας» κατά μία μελέτη, «πρωτεύουσα» των Βλάχων, γνώρισε έπειτα την παρακμή και υπέστη αλλεπάλληλες καταστροφές, από τον Αλή Πασά έως τις αρχές του 20ού αιώνα.
Όταν ολοκληρώσεις το δύσβατο ανηφορικό δρόμο που σε οδηγεί εκεί, στέκεσαι στο κέντρο του χωριού και αιωρείσαι, ανάμεσα στο βάρος της ιστορίας, το φαινομενικά αδιάφορο παρόν της παρακμής και τη δυναμική που νιώθεις να πνέει στον αέρα. Επίσκεψη στην εκκλησία του Αγίου Νικολάου: αρχίζεις και καταλαβαίνεις. Ακόμα και οι εξωτερικές τοιχογραφίες διατηρούνται σε σχετικώς εξαιρετική κατάσταση  το ξηρό κλίμα τις διατήρησε σχεδόν άθικτες και μόνο κάποιοι νεοβάνδαλοι τις έχουν χαράξει. Το εσωτερικό ακόμα πιο εντυπωσιακό. Σκέφτεσαι πόσο αυτό το μνημείο θα είχε αξιοποιηθεί σε άλλο τόπο. Ο παπάς συνεννοείται εις την βλαχικήν με ταξιδιώτρια από Ελλάδα. Μαθαίνεις, κι ας μην προλαβαίνεις να τον δεις, και για τον Άγιο Αθανάσιο. «Η Σιστίνα των Βαλκανίων», λέει ο συμπαθής δήμαρχος και προσφέρει ευγενικά ειδικό τομίδιο με αυτόν τον τίτλο. Ξαναβγαίνεις στον καθαρό βουνίσιο αέρα. Το νιώθεις, ότι μέσα στο σκηνικό της παρακμής και της εγκατάλειψης κάτι έχει αρχίσει να κινείται. Έστω σε αργούς, βαλκανικούς ρυθμούς. Κάποια όμορφα σπίτια, ο κατσικόδρομος που στρώνεται, λίγες πρώτες υποδομές, ένα κονδύλι που βρέθηκε για να ξαναφτιαχτεί ένα καλντερίμι. Το αισθάνεσαι, ότι ίσως κάποτε, για άλλους λόγους, η πόλη ξανάρθει στα χείλη ολονών. Ξαναπαίρνεις βαθιά ορεινή ανάσα και επιστρέφεις. Και σε κάθε στροφή και γωνιά, το τραχύ αλβανικό τοπίο, φυσικό κι ανθρώπινο, να θυμίζει κάθε φορά και περισσότερο, κάθε φορά και πιο πειστικά και ταιριαστά, τους στίχους από το Ταξίδι του Πορτοκάλογλου…

Ατέλειωτος ο δρόμος
ατέλειωτες στροφές

Σκόνη, μια χώρα μες στη σκόνη
μα πάντα με πληγώνει
κι αρχίζω ανασκαφές

Είδα την άγνωστη πατρίδα
χαμένη Ατλαντίδα
στις χωματερές

Τώρα, περιμένει τώρα
με τα κρυφά της δώρα
τους εθελοντές

Χ.Αποστ.