Μια διάλεξη για τον Ελύτη, 19.10.2011

Δεν ξέρω ποια δύναμη με έσπρωξε προχθές αργά το απόγευμα να «αγνοήσω» την παντοειδή αιθάλη που είχε σκεπάσει το κέντρο της Αθήνας – ίσως ήταν ο καθαρός αττικός ήλιος που έδενε ωραία με το βοριαδάκι και έκανε τον Υμηττό να «γράφει» όμορφα στον ορίζοντα της πόλης – μια λεπτομέρεια ομορφιάς που δεν μπόρεσαν να κρύψουν ούτε τα τηλε-πλάνα της αγανάκτησης και της φωτιάς από το Σύνταγμα. Με αυτόν τον ήλιο κοντά στη δύση του τράβηξα ένα παλιό γνώριμο μονοπάτι, τόσο κοντά και μακριά συνάμα από τις διαδρομές της οργής, που με έβγαλε στη Γεννάδειο Βιβλιοθήκη. Η εκδήλωση για τον Οδυσσέα Ελύτη στο φιλόξενο αμφιθέατρο Cotsen Hall έμοιαζε να είχε ψιλοθαφτεί μέσα στον ορυμαγδό των κοινωνικοπολιτικών εξελίξεων – ούτε καν οι συνήθεις στήλες και ιστοσελίδες που αναγγέλλουν πολιτιστικές εκδηλώσεις της αφιέρωσαν ιδιαίτερη σημασία. Όδευα κι εγώ προς τη Γεννάδειο με μειωμένες προσδοκίες, περισσότερο επιθυμώντας να ανακαλέσω μέσα μου τον ποιητή που με είχε απασχολήσει αρκετά, εντός και εκτός ακαδημαϊκών αναλυτικών προγραμμάτων, στην πρώτη νιότη μου. Το αφιερωμένο στη μνήμη και στο έργο του έτος 2011 οδεύει πια προς το τέλος του και μόλις τώρα ο μέσος υποψιασμένος φιλογράμματος αρχίζει να το παίρνει πρέφα. Εν αρχή ήταν μόνο οι στίχοι στους συρμούς του ΜΕΤΡΟ με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Ποίησης και λίγες ακόμα, ελάσσονος βεληνεκούς εκδηλώσεις. Με την έλευση του φθινοπώρου και το πλησίασμα της γενέθλιας επετείου του ποιητή (2 Νοεμβρίου) το τοπίο αρχίζει να αλλάζει – με την έκθεση στο Ίδρυμα Θεοχαράκη, με τις προσεχείς εκδηλώσεις στον Ιανό και στο Μέγαρο Μουσικής, με 1-2 ενδιαφέρουσες εκδόσεις. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο η προχθεσινή εκδήλωση δεν αναμενόταν να κρύβει ιδιαίτερες εκπλήξεις, φάνταζε όμως ιδανική για μια «επανένταξη» στον κόσμο του ποιητή – θα άκουγα, πρώτη φορά, την ποιήτρια και σύντροφο της ώριμης ηλικίας του Ελύτη Ιουλίτα Ηλιοπούλου να ομιλεί με θέμα: «Οδυσσέας Ελύτης. Στοιχεία μιας ποιητικής ταυτότητας». Ως εδώ καμία έκπληξη - ανάλογες ομιλίες, είμαι βέβαιος, θα είχαν δοθεί πολλές στο παρελθόν. Ωστόσο, η ίδια η ομιλήτρια με διέψευσε ευχάριστα: η διάλεξη που κράτησε σχεδόν μία ώρα και συνοδεύτηκε και από σύντομη συζήτηση ήταν ένα υπέροχο και πολύ ουσιαστικό ταξίδι στον κόσμο του ποιητή, ιδανικό και για αρχάριους και για μυημένους. Χωρίς χειρόγραφο (πόσο σπάνιο, αλίμονο, στις μέρες μας), η Ιουλίτα Ηλιοπούλου στηρίχθηκε σε μια σειρά φωτογραφιών, κάθε μια από τις οποίες «γεννούσε» και μια αυθόρμητη αλλά καλά δομημένη παράθεση από σχόλια και πληροφορίες, τόσο για τα realia της ζωής όσο και για τις ιδιαιτερότητες του ποιητικού σύμπαντος του Ελύτη. Μεταξύ άλλων, παρέλασαν μέσα από εικόνες και λόγια: ο ρόλος της φύσης και του νησιωτικού σύμπαντος στη διαμόρφωση του Ελύτη (γεννημένου στην Κρήτη, με καταγωγή από τη Λέσβο, με τα παιδικά του καλοκαίρια στις Σπέτσες)• ο παράγοντας-πένθος, που χτύπησε νωρίς την κατά τα λοιπά εύπορη οικογένειά του και που εμμέσως ώθησε τον νεαρό Οδυσσέα να αναζητήσει δρόμους αντί-δρασης σε αυτό• η συνάντηση και η ώσμωση με τον υπερρεαλισμό, που εκτενώς περιγράφει ο ίδιος στα «Ανοιχτά Χαρτιά»• η πολεμική εμπειρία στα αλβανικά βουνά, η οποία, όπως αποκάλυψε η Ηλιοπούλου, αποτελεί το θέμα μιας ειδικής λεπτομερούς μελέτης που εκπονείται αυτόν τον καιρό• ο δρόμος προς το «Άξιον Εστί», η δύσκολη υποδοχή από την κριτική και η αναγνώριση του ρόλου της μελοποίησης από τον Μίκη Θεοδωράκη για την καταξίωση του ποιητικού έργου• η αθλιότητα της περιοριστικής «επίσημης σχολικής» ερμηνείας στη «Μικρή πράσινη θάλασσα»• η φωτογραφία ενός παλιού καραβιού με το όνομα «ΟΔΥΣΣΕΑΣ ΕΛΥΤΗΣ» και έδρα τη Μυτιλήνη, που χαροποίησε τον (κατά κανόνα αρνητικό στις προς τιμήν του ονοματοδοσίες) Ελύτη• μια φωτογραφία από την Κύπρο, όπου ο Ελύτης περνούσε κάποιες καλοκαιρινές ημέρες κατά τη διάρκεια της επταετίας, στο ίδιο μάλιστα σπίτι στην Αμμόχωστο όπου είχε φιλοξενηθεί και ο Σεφέρης.
Στην αίθουσα μέτρησα περί τους 90-100 παριστάμενους – τόσο η διευθύντρια της Γενναδείου όσο και η Ιουλίτα Ηλιοπούλου έδειχναν συγκινημένες – η προσέλευση αυτή, που ίσως σε άλλους καιρούς θα εθεωρείτο μικρή, υπό τις δεδομένες συνθήκες φάνταζε αθρόα. Η σύνθεση του κόσμου ποίκιλλε – γηραιές αστές, ώριμης ηλικίας φιλόλογοι και λοιποί φιλομαθείς, ολίγιστοι (δυστυχώς) νέοι. Παρόντες και ορισμένοι «εσωτερικοί» επισκέπτες, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχετιζόμενοι με την οικοδέσποινα Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή – ξεχώριζαν με το πιο ανέμελο κι ανάλαφρο στυλ τους και τις χαλαρές ενδυματολογικές τους επιλογές. Διέκρινα και κάποιους γνωστούς ανθρώπους των γραμμάτων, όπως τον συγγραφέα Απόστολο Δοξιάδη και την εκδότρια Χρυσή Καρύδη.
Αμέσως μετά την ομιλία ακολούθησε σύντομη συζήτηση με το κοινό και ένα μικρό κοκτέιλ με εξαιρετικό Λημνιό κρασί και λίγα συνοδευτικά। Οι γνωστοί μαζεύτηκαν σε πηγαδάκια, κάποιοι προτίμησαν να βγουν έξω για να καπνίσουν - δεν έλειψε και το φαινόμενο των γνωστών σε όλους «μπουφετζήδων» - των τύπων δηλαδή που πήραν στρατηγική θέση κοντά στα λιγοστά εδέσματα και με περισσή επιμέλεια χούφτωναν δυο-δυο ή τρία-τρία τα κομμάτια του τυριού. Στης λιτότητας τον καιρό οι πλούσιοι μπουφέδες που συνόδευαν άλλοτε παρόμοιες εκδηλώσεις είναι πλέον παρελθόν – ωστόσο οι σπεσιαλίστες του είδους βρίσκουν πάντα πεδίο δράσης. Υπήρχε πάντως μια ευχάριστη χαλαρότητα στην ατμόσφαιρα – σα να είχε λειτουργήσει ευεργετικά για όλους το ταξίδι στον κόσμο του Ελύτη, σχεδόν λυτρωτικά μέσα στο κλίμα του γενικότερου ζόφου. Στο δρόμο της επιστροφής οι λέξεις κι οι εικόνες του Ελύτη έκαναν πιο όμορφη τη διαδρομή, πάσχιζαν να καλύψουν τη δυσωδία των απορριμμάτων, να κρατήσουν μακριά (να αποδιώξουν, αδύνατο) τον απόηχο του κύματος της οργής, των κρότων της βίας. Σε έναν μεταλλαγμένο αλλά όχι ολωσδιόλου διαφορετικό κόσμο σε σχέση με τις δεκαετίες που τον ανέθρεψαν, σκέφτηκα, ο μισοξεχασμένος ή και ενίοτε εντελώς άγνωστος λόγος του ποιητή έχει, ίσως, ακόμα πολύτιμα κλειδιά να μας προσφέρει.

Χ.Α.