''Χαμένοι στη μετάφραση''

27.4.2010

Το περιοδικό Το Δέντρο (τχ. 173-174) με τίτλο ''Χαμένοι στη μετάφραση" θέτει τον ευσυγκίνητο αναγνώστη ενώπιον δύο συμπεπτωκότων κάδρων: το ένα είναι το πρωτότυπο κείμενο και το άλλο είναι το μετάφρασμα. Ο ευσυγκίνητος αναγνώστης είναι υποχρεωμένος να διαβάσει τα κείμενα δύο φορές: την πρώτη, για να ελέγξει και να προσέξει τη μεταφραστική δουλειά, τη δεύτερη, για να γευθεί το περιεχόμενο του κειμένου-πηγή. Όλες οι μεταφραστικές εργασίες είναι ποιοτικές. Δεν είναι βέβαια τυχαίο ότι οι περισσότερες από αυτές αποτελούν αποσπάσματα μελλοντικών εκδόσεων. Αφήνω ορισμένα παραλειπόμενα στο λευκό χαρτί:
1. Στο ''Περί μαγείας" του Τ. Μπρούνο νιώθει κανείς πως διαβάζει το ανάπτυγμα των λημμάτων ενός λεξικού, υπό τον όρο "μάγος". Εκεί και η λέξη ''επιπνευμάτωση". Μεταφράζει έξοχα η Ε. Γραμματικοπούλου.
2. Η σχέση της τέχνης με την εξουσία και δη την ''φωτισμένη δεσποτεία'' (βλ. τον Φρειδερίκο τον Μεγάλο) υπάρχει αμέσως παρακάτω, στο 2ο κείμενο, του Μέντσελ, που μεταφράζει εύστοχα ο Φ. Δρακονταειδής. Μοναδικό (ορθογραφικό) λάθος εδώ ένα ΄΄έκλεινε (ελαφρώς την κεφαλή)΄΄ αντί ΄΄έκλινε΄΄, στη σελίδα 15.
3. Η Σ. Μαργέλλου έχει συνθέσει μιαν υπέροχη ριμάδα πάνω στην κωμωδία του Μολιέρου ΄΄Αμφιτρύων΄΄.
4. Το επόμενο κείμενο, του Βολτέρου, μάς θυμίζει, ανάμεσα στα άλλα, (αμφισβητώντας την) την άλλοτε αισιόδοξη άποψη του Λάιμπνιτς "ότι όλα όσα συμβαίνουν είναι για το καλύτερο στον καλύτερο δυνατό κόσμο". Μεταφράζει ο Μίλτος Φραγκόπουλος.

5. Ταξίδι στην Ιταλία του Γκέτε, από τον Γιώργο Δεπάστα, που μετέφρασε πρόσφατα τον ΄΄Τίτο Ανδρόνικο΄΄ για την παράσταση του Εθνικού Θεάτρου (Μπρούσκου - Χατζησάββας). Ποιος θυμάται ότι ο Γκέτε σε ηλικία 74 ετών είχε ερωτευθεί αλλά και απορριφθεί οδυνηρά από την 19χρονη Ουλρίκε φον Λέβετσοβ (βλ. τη σελίδα 173 του ιδίου τεύχους, όπου αναφορά σε βιβλίο του Μ. Βάλζερ);
6. Το κείμενο του Σβέβο, που σκοτώθηκε το 1928 από αυτοκινητικό δυστύχημα (το λέω για τον αυτοκινητιστή Καφάογλου), το έχει μεταφράσει η Έφη Καλλιφατίδη. Στην υπόθεση του κειμένου, το πάθος του καπνίσματος. Λίγο πριν από το τέλος, διαβάζουμε: Όταν γερνάμε, χαμογελάμε με τη ζωή και με κάθε της νόημα.
7. Το ποίημα της Μιου καθώς και τα ποιήματα του Μίλος (σελ. 57-58) δεν τα κράτησα μέσα μου, μου γλίστρησαν.
8. Το κείμενο του Μπούνιν μεταφράζει η Β. Γαλανοπούλου. Εκεί και η λέξη ΄΄λαιμαριά΄΄ (σελ. 42), που βαραίνει ένα πουλάρι.
9. Ο Ζιλιέν Γκριν γράφει για την πολιτεία των ΗΠΑ Σαβάνα. Μεταφράζει η Φωτεινή Βλαχοπούλου.
10. Το κείμενο του Λόρενς μάς βάζει μέσα στην αρένα των ταυρομάχων. Ακούμε τα χνότα ανθρώπων και ζώων. Μεταφράζει ο Γιώργος Μπλάνας, που τον αναφέρει συχνά στα γραπτά του ο Γιώργος Βέης. Εκεί και τα ρήματα τριποδίζω και τροχάζω.
11. Ο Σάμπατο συνομιλεί με τον Μπόρχες. Περί της τέχνης του διηγήματος, του μυθιστορήματος κ.λπ. Ο Σάμπατο λέει ότι το διήγημα και η ποίηση απαιτούν την τελειότητα, σε αντίθεση με το μυθιστόρημα. Μεταφράζει η Δήμητρα Παπαβασιλείου.
12. Στο κείμενο του Πελεγκρίνι διαβάζουμε ότι οι ηλίθιοι είναι εκείνοι που κυνηγούν την εξουσία.
13. Συνέντευξη του Ντάρελ. Μας μεταφέρει και στην Κρήτη του 1941, όπου από τον ουρανό κατήλθαν οι Γερμανοί αλεξιπτωτιστές. Μας διηγείται πώς γλίτωσε. Μεταφράζει ο Θωμάς Σκάσσης.
14. Το ΄΄Κλέος πενιχρόν΄΄ του Ρ. Κενό μού άρεσε περισσότερο από πολλά εκ των υπολοίπων. Το ξεχώρισα λόγω της υπόθεσής του. Μεταφράζει ο Γιάννης Στρίγκος.
15. Υπέροχες σκηνές και στο κείμενο του Καλβίνο, που μεταφράζει ο Ανταίος Χ. Τον θυμάμαι και από τις ΄΄Κεραίες΄΄. Στη σελίδα 76, π.χ., μετά την έκρηξη της νάρκης, όταν οι φτωχοί μαζεύουν τα ψόφια ψάρια, ορισμένα εκ των οποίων μπαίνουν ακόμη και μέσα στο βρακί τους!
16. "Ο κλονισμός ενός γάμου" νομίζω ότι αγγίζει καθέναν παντρεμένο. Διαβάστε το και θα συμφωνήσετε. Μεταφράζει η Φανή Μουρίκη. Είναι μια άλλη, ''βαριά'' όψη μιας σχέσης - σε αντίθεση με τον πηγαίο ανάλαφρο ερωτικό λόγο που βρίσκουμε στο κείμενο ΄΄Όπους 40΄΄ του Βόλμαν, με τον οποίο πλέκονται ο Σοστακόβιτς και η Ελένα Κονσταντινόφσκαγια. Κείμενο που μεταφράζει ο Α. Καλοφωλιάς.
17. Ακολουθεί ο Προυστ σε μετάφραση Π. Πούλου. Χαρακτηριστικό δείγμα φιλοσοφικής στριφνότητας.
18.  Το ''Μαβί τελεσίγραφο" κάνει λόγο για ένα τσιμπούρι που συν τω χρόνω οδηγεί στη σήψη ενός χεριού. Πλοκή ενδιαφέρουσα και έν τινι βαθμώ προβλέψιμη. Μεταφράζει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος.
19. Στο κείμενο ''Μπριζ, η νεκρή" κρατάω μια εικόνα: του Ιγκ, που κόβει τα μαλλιά της νεκρής και τα οποία επιβιώνουν στο χρόνο, κρατώντας ανεξίτηλη την παρουσία της.
20. Εξαιρετικά δύσκολο το κείμενο του Τρακλ που ακολουθεί, έντονης ποιητικότητας, δημιουργεί προς το τέλος του μιαν ατμόσφαιρα θανάτου. Εύγε στην Ιωάννα Αβραμίδου.
21. Το κείμενο ΄΄Ο τρόπος τού Βενετσιάνου΄΄ πρέπει να το διαβάσει ο "Ενετός" φίλος και κουμπάρος μου Χρήστος Αποστολόπουλος, προκειμένου να ελέγξει με τη μνήμη του την περιγραφείσα εδώ ιδιοσυγκρασία των κατοίκων της μυθικής πόλης. Μεταφράζει υπέροχα ο Άρης Μπερλής.
22. Το κείμενο ΄΄Οι λίγοι και οι όλοι΄΄ του Ε. Γκαλεάνο μάς ταξιδεύει από τις ΗΠΑ στην Ισπανία του Φράνκο, στη Γερμανία και στην 9η του Μπετόβεν, και από κει στη Βολιβία και στην Κολομβία. Μεταφράζει η Ισμήνη Κανσή.
23. Η πνευματική ελευθερία, η λογοκρισία και ο έλεγχος στο Ιράν. Το θέμα του επόμενου κειμένου, σε μτφρ. της Χίλντας Παπαδημητρίου. Ακούς εκεί, η ''εξέταση'' ενός βιβλίου μπορεί να κρατήσει ακόμη και 25 χρόνια! Ζωή σε λόγου μας. Καημένε Φαριάντ!
24. Το κείμενο του Φρανκλ μάς εισάγει στην ατμόσφαιρα ενός στρατοπέδου συγκέντρωσης. Ο κρατούμενος ζει τις επιθυμίες του μέσα από τον κόσμο των ονείρων. Μου θυμίζει αυτό Γιώργο Ιωάννου. Μεταφράζει ο Γ.Ι. Μπαμπασάκης.
25. Το κείμενο του Μάτας που ακολουθεί μού θύμισε την υπόθεση Λιαντίνη.
26. Συνομιλίες με τον Θεό, στο κείμενο του Μοντέρο.
27. Αμβούργο. Βλέποντας τα τρένα. Στο κείμενο του Βέλικιτς.
28. Γράμματα σε πολιτικό κρατούμενο. Το κείμενο του Μπέργκερ. Μας παραπέμπει στην παράγραφο "Κίνδυνος στις φυλακές" της σελίδας 108.
29. Το κείμενο του Σραϊμπί πρέπει να διαβαστεί από υπάλληλο του Ληξιαρχείου Αθηνών.
30. ΝύφεςΜαύρηςΘάλασσας.com. Eκεί πουλιούνται οι υποψήφιες νύφες Ναταλία και Άνια. Να βρεθείς έτσι ξαφνικά, από τη Ρωσία στη φάρμα ενός αγελαδοτρόφου της Μοντάνα, δεν είναι μικρό πράγμα. Μεταφράζει η Δέσπω Παπαγρηγοράκη.
31. Το επόμενο κείμενο "Κάποιοι συγγραφείς, όλοι τους νεκροί" του Κιρινί είναι πολύ ενδιαφέρον και με παραπέμπει θεματικά στο προηγούμενο κείμενο Νο 14 του Κενό. Τι κρύβεται στα μαύρα σκοτάδια της πνευματικής δημιουργίας! Μεταφράζει ο Γιώργος Ξενάριος.
32. Οι σχέσεις Ρωσίας-Κίνας στο επόμενο κείμενο, του Ρ. Μπαρτ, που μεταφράζει η Κατερίνα Σχινά.
33. Κλείνουμε με Ρομπέρ Μπρεσόν. Μεταφράζει ο Β. Γουδέλης. Κρατήστε την κινηματογραφική (και γενικής ισχύος) παρατήρηση: ''Μία μόνο λέξη, μία μόνο χειρονομία τοποθετημένες λάθος, καταστρέφουν όλα τα υπόλοιπα". Θυμάμαι και μια διαφήμιση που έμπαινε πάντοτε στο τέλος του Δέντρου, η οποία χρησιμοποιούσε το ίδιο παραπάνω μότο αλλά στις διατάξεις επίπλων.
Μετά τα προσεγμένα μεταφράσματα, ομιλούν οι (ορισμένοι) μεταφραστές. Όλοι έχουν σκάψει τα μάτια τους πάνω στα οργωμένα κείμενα.

Στο ίδιο τεύχος ανάμεσα στα άλλα, μια αρνητική κριτική της ΄΄Βαθιάς Ψυχής΄΄ του Π. Βούλγαρη. Και μια συνέντευξη-προσωπικό βιογραφικό ενός παμπόνηρου (πάρτε το όπως θέλετε) εκδότη, του Νώντα Παπαγεωργίου.

Χαμένοι στη μετάφραση. Αυτός ο τίτλος δείχνει σχεδόν προφητικά το είδος των διαμορφούμενων εν άστει σχέσεών μας, καθώς η εποχή μας, το βλέπουμε όλοι, είναι πλέον ένα δύσκολο ποίημα.

Πέτρος Χριστοφιλίδης