Σπεύδε βραδέως

Βλέποντας την Κυριακή το βράδυ ένα ντοκιμαντέρ στην ΕΤ1 για την αντίληψη του χρόνου, αισθάνθηκα σαν να συνόψιζε σκέψεις που ανά καιρούς είχα κάνει για το θέμα αυτό.
Παρουσιάζοντας την ισοπεδωτική αντίληψη των 200 τελευταίων ετών για τον χρόνο, βάσει της οποίας το "παράσημο τιμής" του νεωτερικού ανθρώπου είναι η πλήρης αξιοποίηση του χρόνου, τουτέστιν το να μην αφήνει λεπτό ανεκμετάλλευτο, δηλαδή να είναι συνέχεια απασχολημένος με κάτι, ανέδειξε την πολιτισμική ψύχωση του δυτικού ανθρώπου: τον φόβο μπροστά στον "άδειο" ("ελεύθερο") χρόνο.

Παράλληλα, προβάλλοντας όψεις του νεωτερικού βίου όπου η αεργία ή -καλύτερα- η ραστώνη και η απραξία έχουν στιγματιστεί γλωσσικά, αποκτώντας καθαρά αρνητικές συνδηλώσεις, ώστε να θεωρούνται σημασιολογικά πολύ κοντά στην τεμπελιά, σημείωνε πώς η αδράνεια, αυτή η γοητευτική inertia των Ρωμαίων, ίδιον παλαιότερα των πλουσίων (αργόσχολη τάξη), μεταβλήθηκε σε ένα είδος ταμπού: κάθε αξιοπρεπής αστός θεωρεί πλέον πως πρέπει να δίνει δείγματα ορθής κοινωνικής στάσης έναντι του χρόνου, με άλλα λόγια να εμφανίζει ένα πρόσωπο πολυάσχολου ανθρώπου, κοινώς "πηγμένου". Αυτό το "πήξιμο" δε, παρόλο που ολοφάνερα μας κάνει αντικοινωνικούς και μας αλλοτριώνει, αποτελεί την απτή απόδειξη της σημαντικότητάς μας, της αξίας μας: όσο πιο απασχολημένος είμαι, όσο λιγότερος ελεύθερος χρόνος μου μένει, τόσο πιο σημαντικός είμαι κοινωνικά.

Στον αντίποδα αυτής της στάσης, αναπτύσσεται ένα κίνημα κατά της βιασύνης. Σύνθημά του, η επιβράδυνση, η βραδύτητα. Οι υποστηρικτές του αναζητούν πιο χαλαρούς ρυθμούς ζωής, ποιοτικότερη ζωή, άρα διάθεση χρόνου σε κοινωνικές επαφές, αργή γεύση των απολαύσεων της ζωής κ.λπ. Στη γοητεία της ταχύτητας, της σπουδής, της βιασύνης αντιπαρατέθηκε από παλιά η χαλαρή πρακτική φιλοσοφία λαών που -προφανώς εν σπουδή και αλαζονεία- χαρακτηρίσαμε πρωτόγονους. Αυτοί ζούσαν ήδη αυτό που μόλις σήμερα αρχίζουν να αναζητούν οι υποστηρικτές της βραδύτητας. Σε βαθμό που ο περίφημος Χριστόφορος Κολόμβος, έγραψε -απ' όσο θυμάμαι γιατί το διάβασα πριν από δύο τουλάχιστον δεκαετίες- ότι οι ιθαγενείς που συνάντησε δεν ήταν παρά ...τεμπελοάγριοι, διότι -άκουσον, άκουσον- ανάλωναν τον χρόνο τους στο ψάρεμα, στο κυνήγι και στις γιορτές! Άλλος δε ιθαγενής από τον Ειρηνικό παρατηρούσε με έκπληξη ότι οι Ευρωπαίοι είχαν τεμαχίσει τον χρόνο τους σε μικρά κομματάκια (εννοούσε τις υποδιαιρέσεις της ώρας), τόσο πολύ που στο τέλος είχαν αιχμαλωτιστεί από αυτόν.

Ο γράφων αποτελεί ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτού του "αιχμάλωτου" λευκού ανθρώπου. Τα δεσμά της αιχμαλωσίας του φέρουν ποικίλα ονόματα, όπως πρώτη δουλειά, δεύτερη δουλειά, συνεργασίες, δημοσιεύματα, επιστημονικές δραστηριότητες και άλλα διάφορα, τα οποία η κοινωνία καταξιώνει και καθιστά κριτήρια κοινωνικής επιτυχίας. Κοιτώντας τα όμως υπό το πρίσμα της "θεωρίας της βραδύτητας" ή, αν θέλετε, με τα μάτια της ψυχής, φαίνεται πεντακάθαρα ότι είναι δεσμά, κοτζάμ γόρδιος δεσμός. Κι αναρωτιέμαι: πόσο σοφός έχει γίνει κανείς στη ζωή του, όταν δεν βλέπει ότι η απόλυτη υποταγή στην απασχόληση του περνάει χαλκάδες, ότι το καθημερινό "τρέξιμο" μοιάζει με ταξίδι με αυτοκίνητο στη φύση, όπου βιάζεται κανείς να προλάβει να πάει σε όσο το δυνατόν περισσότερα μέρη και, στο τέλος, ενώ έχει πάει παντού, δεν έχει χαρεί ουσιαστικά τίποτα!
Αυτά σκεφτόμουν με αφορμή το ντοκιμαντέρ. Και μες στην αναζήτηση του χαμένου μου χρόνου, θυμήθηκα που μια φίλη συνόδευε τις ευχές της για τα γενέθλιά μου με το ερώτημα: πώς αισθάνεσαι που έγινες κατά ένα χρόνο σοφότερος; Της απάντησα με τους στίχους από τον Φάουστ στην ελληνική τους απόδοση:
Να 'μαι εδώ με τόσα φώτα / 
το ίδιο μωρός, όσο και πρώτα.

Γ.Τρ.